Οι τζαμπατζήδες της νομιμότητας

Χαράλαμπος Πουλόπουλος
Πριν από κάποια χρόνια στον Πειραιά, όταν ήμασταν μαθητές, σκαρφαλώναμε στο πίσω μέρος του τραμ για πλάκα και πηγαίναμε μερικές στάσεις πιο κάτω, περιμένοντας το τραμ της επιστροφής για να μας γυρίσει πίσω με τον ίδιο τρόπο. Άλλες φορές πάλι μπαίναμε στον «ηλεκτρικό» χωρίς να πληρώσουμε εισιτήριο, γιατί δεν είχαμε χρήματα, και άλλοτε προσπαθούσαμε να μπούμε στο λεωφορείο ή το τρόλεϊ, ξεφεύγοντας από τον εισπράκτορα, ώστε να φτάσουμε στον προορισμό μας.

Όταν μας έπιανε ο ελεγκτής μάς κατέβαζε στην επόμενη στάση και ήμασταν αναγκασμένοι να συνεχίσουμε ποδαρόδρομο. Ούτε πρόστιμα, ούτε απειλές, ούτε παράνομες κατακρατήσεις τόσο σε μας όσο και στους ενήλικες. Το πολύ πολύ κάποιες νουθεσίες. Και τότε η φτώχεια ήταν μεγαλύτερη από ότι είναι σήμερα, αλλά οι άνθρωποι αντιμετώπιζαν ο ένας τον άλλον με αλληλεγγύη, χωρίς να στοχοποιούνται οι πλέον αδύναμοι.
Πριν από λίγες μέρες ένα δεκαοχτάχρονο παιδί έχασε τη ζωή του πέφτοντας από ένα τρόλεϊ, ύστερα από έλεγχο και, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, έντονο διαπληκτισμό με τον ελεγκτή και τον οδηγό. Το εξήντα φορές υψηλότερο πρόστιμο από το αντίτιμο του εισιτηρίου και η με το «έτσι θέλω» παράνομη κατακράτηση του εφήβου συνιστούν σοβαρότερες παραβάσεις από τη μη πληρωμή του εισιτηρίου. Ο οδηγός ή ο ελεγκτής είναι υποχρεωμένος να ανοίξει την πόρτα του οχήματος στην επόμενη στάση, για να κατέβει ο επιβάτης που δεν έχει πληρώσει, χωρίς τσαμπουκάδες, απειλές, εξευτελισμούς, παράνομες κατακρατήσεις. Μπορεί να κόψει κλήση, και είναι απόφαση του επιβάτη να την πληρώσει ή όχι επωμιζόμενος την ευθύνη.
Όταν ένα δεκαοχτάχρονο παιδί χάνει τη ζωή του για το εισιτήριο ενός ευρώ, τα επιχειρήματα περί τήρησης της νομιμότητας γίνονται γελοία, κυνικά, τυπολατρικά έως και απάνθρωπα. Συνήθως προέρχονται από εκείνους που δεν έχουν μπει κατά πάσα πιθανότητα ποτέ σε λεωφορείο και που δε βρέθηκαν ποτέ στη θέση να μην έχουν να πληρώσουν ακόμη και το αντίτιμο ενός εισιτηρίου. Είναι οι ίδιοι που απαιτούν την τήρηση της νομιμότητας από τους ανθρώπους που είναι σε κίνδυνο και ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας.
Είναι αυτοί που υποστηρίζουν ένα αυταρχικό κράτος το οποίο απαιτεί αυστηρότερα πρόστιμα και επιβάλλει μεγαλύτερες ποινές σε μικροπαραβάτες, ενώ αδιαφορεί ή υποκλίνεται στους μεγαλοκαρχαρίες και μεγαλοοφειλέτες, θεωρώντας ότι με την στάση τους προάγουν την οικονομία και την ανάπτυξη.
Είναι αυτοί που στηρίζουν τον έλεγχο της νομιμότητας ο οποίος ασκείται από κακοπληρωμένους εργαζόμενους που μετατρέπονται σε εθελοντές ελεγκτές για να αυξήσουν το πενιχρό εισόδημα τους εισπράττοντας το 50% του προστίμου που θα επιβάλλουν, ασκώντας εξουσία που δεν τους αναλογεί.
Είναι εκείνοι που πιστεύουν ότι οι άνθρωποι γίνονται για να υπηρετούν τους νόμους και όχι οι νόμοι για να υπηρετούν τους ανθρώπους. Είναι αυτοί που αναρωτιούνται γιατί κάποιοι ψάχνουν στα σκουπίδια, γιατί υπάρχουν μεγάλες ουρές στα συσσίτια, εάν πράγματι λιποθυμούν τα παιδιά στα σχολεία ή εάν όλα αυτά αποτελούν λαϊκίστικη ρητορική. Χωρίς να αντιλαμβάνονται την τραγικότητα της απώλειας μιας ανθρώπινης ζωής, απαιτούν την επιβολή κυρώσεων προκειμένου να τηρηθεί η νομιμότητα. Έτσι λοιπόν από τον καναπέ τους γίνονται οι τζαμπατζήδες της νομιμότητας.
Eλεγκτές και τζαμπατζήδες υπήρχαν πάντα∙ θάνατοι όμως όχι. Και αυτό δεν είναι σύμπτωση.
* Ο Χαράλαμπος Πουλόπουλος  είναι διδάκτωρ Κοινωνικών Επιστημών, διευθυντής του Κέντρου Θεραπείας  Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ). Είναι  πρόεδρος της επιστημονικής και  συμβουλευτικής επιτροπής της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Θεραπευτικών Κοινοτήτων (W.F.T.C.) και αντιπρόεδρος του Δ.Σ. της  Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Θεραπευτικών Κοινοτήτων (E.F.T.C).