Μεταρρυθμιστικές αποτυχίες

Του Κώστα Ιορδανίδη Επί μισό αιώνα -από την εποχή της κυβερνήσεως του Γεωργίου Παπανδρέου έως το «δράμα» των Πανελλαδικών Εξετάσεων σήμερα- η χώρα ταλανίζεται από τον εφιάλτη των εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων, κάθε μορφής και εμπνεύσεως. Η αρμοδιότητα αξιολογήσεως αυτής της ασυνάρτητης πορείας ανήκει στην τάξη των εκπαιδευτικών και ειδημόνων στην οποία δεν ανήκει ο συντάκτης του παρόντος κειμένου. Υπάρχει όμως ένα θέμα που δεν θα πρέπει να διαφεύγει της προσοχής του μέσου Ελληνα πολίτη. Το σύνολο των μεταρρυθμίσεων που προκαλεί πάντοτε αντιδράσεις -ενίοτε της πλέον οξείας μορφής- αφορά οργανωτικές μεταβολές του εκπαιδευτικού συστήματος και όχι το περιεχόμενο ή την ουσία της Παιδείας αυτής καθαυτής. Σήμερα τα πανεπιστήμια εκτός των θεωρητικών σχολών έχουν στόχο την παροχή δεξιοτήτων στους νέους προκειμένου να ενταχθούν στην παραγωγή πληρέστερα εξοπλισμένοι. Ανάγκες, που καλύπτονταν από τις τεχνικές σχολές κατά το παρελθόν, εμπίπτουν πλέον στην ανώτατη εκπαίδευση. Παρέλκει η ενασχόληση και με το θέμα αυτό διότι δεν αρμόζει να οικτίρει κάποιος την τροπή που έχουν λάβει διεθνώς τα πράγματα. Υπάρχει όμως πάντα το θέμα της Παιδείας -κατ’ εξοχήν πολιτικό- διότι αφορά τη διαμόρφωση χαρακτήρος της νέας γενιάς -με άλλα λόγια τον τύπο του πολίτη που η πολιτεία θεωρεί ιδανικό και αναγκαίο, ώστε να εξακολουθεί να υφίσταται διαχρονικά σε αρμονία και διαφορετικότητα συγχρόνως προς τον υπόλοιπο κόσμο. Η κρισιμότατη αυτή διαδικασία συντελείται κατά τη μέση εκπαίδευση. Τότε διαμορφώνεται συνείδηση και χαρακτήρας και είχε δίκιο ο Δούκας του Ουέλιγκτον όταν υποστήριζε ότι τη μάχη του Βατερλώ εναντίον του Βοναπάρτη την εκέρδισε το «πνεύμα του Ητον» - η μέση σχολή της ανωτάτης τάξεως της Βρετανίας. Διερωτάται κανείς ποιος είναι ο τύπος του Ελληνα που θέλει να διαμορφώσει ο εκάστοτε υπουργός Παιδείας στα χρόνια της μεταπολιτεύσεως. Στα χρόνια που η ιδεολογία του εθνικού κράτους ήταν πανίσχυρη τα πράγματα ήσαν απλά. Το κράτος προέβαλλε το ιδεολογικό του σύστημα και οι νέες ιδέες, ο αντίλογος, αναζητούνταν εκτός της ύλης των γυμνασιακών εγχειριδίων. Στη διάρκεια της μεταπολιτεύσεως έγινε μία προσπάθεια εμπεδώσεως της «δημοκρατικής συνειδήσεως» των νέων. Αλλά αντί δημιουργίας «δημοκρατικών» πολιτών, κατίσχυσαν οι συμπεριφορές χάους και αναρχίας. Παράλληλα, η προσπάθεια απεξαρτήσεως του νέου ανθρώπου από την εθνική, παραδοσιακή θεώρηση πραγμάτων οδήγησε στα περί «συνωστισμού» στη Σμύρνη κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922. Οι Έλληνες νεωτεριστές φαίνεται να ενεργούν με τη βεβαιότητα υπάρξεως του «Ευρωπαίου πολίτη», σε μια στιγμή που ο εθνικισμός επανακάμπτει στην Ευρώπη. Η μείζων αποτυχία στο θέμα της Παιδείας είναι ότι το σύστημα της μεταπολιτεύσεως δεν κατάφερε να προσδιορίσει τη θέση του Έλληνα πολίτη στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα και τον κατέστησε άφρονα δανειολήπτη. Δίχως, ωστόσο, αίσθημα αποστολής, δίχως συγκεκριμένο ρόλο στο σύστημα όπου ένα άτομο καλείται να δημιουργήσει ή απλώς να λειτουργήσει δεν έχει προοπτική επιβιώσεως ως πολίτης. Εκπίπτει σε μονάδα παραγωγική ή σε περιθωριοποιημένο άνεργο, άνευ χαρακτηριστικών, που μόνον διά της Παιδείας μπορεί να αποκτήσει.