Το παλιό πεθαίνει, αλλά...

Αλέξης Παπαχελάς

Αναρωτιέμαι μερικές φορές ποιος θα πει επιτέλους την αλήθεια στον κόσμο και ποιος θα πάρει την ευθύνη να εξηγήσει πόσα πρέπει να αλλάξουν για να γίνουμε κανονική χώρα. Από την ώρα που μπήκαμε στην κρίση χρέους και στο Μνημόνιο άρχισαν τα ψέματα. Το πολιτικό σύστημα, στο σύνολό του, αρνήθηκε να πάρει πάνω του την ανάγκη για μεταρρυθμίσεις. Πώς να το κάνει άλλωστε; Μεταρρύθμιση στο μυαλό ενός σύγχρονου Έλληνα πολιτικού σημαίνει αυτοκτονία, σημαίνει κόβω τις σχέσεις κράτους και πελατών μου, σημαίνει ότι αναθέτω το μάνατζμεντ σε επαγγελματίες και όχι σε τυχάρπαστους αποτυχημένους πολιτευτές, σημαίνει ότι φοράω έναν ζουρλομανδύα στον εαυτό μου ώστε να μην μπορώ να κάνω ρουσφέτια και να σπαταλάω δημόσιο χρήμα.
Καταλήξαμε, λοιπόν, στις μεταρρυθμίσεις-γιαλαντζί, οι οποίες σε μερικές περιπτώσεις δεν υλοποιήθηκαν και σε άλλες ξηλώθηκαν μόλις ψηφίσθηκαν. Το μεγαλύτερο έγκλημα; Το πολιτικό σύστημα απεμπόλησε την ιδιοκτησία των μεταρρυθμίσεων και τα έριξε όλα στο Μνημόνιο, στην τρόικα και το... κακό συναπάντημα. Οι πολίτες μίσησαν την τρόικα και το Μνημόνιο γιατί έβλεπαν τους μισθούς και τις συντάξεις να πετσοκόβονται και τους φόρους να εκτινάσσονται. Από μεταρρυθμίσεις, όμως, λίγα πράγματα είδαν. Τα σχολεία, τα πανεπιστήμια, τα νοσοκομεία, η γραφειοκρατία, η δικαιοσύνη και πολλοί άλλοι τομείς είναι περίπου όπως ήταν. Καταλήξαμε, λοιπόν, στην εύκολη, καταστροφική συνταγή. Έγινε η δημοσιονομική προσαρμογή με τον ίδιο τρόπο που ο οδοντίατρος βγάζει δόντια χωρίς αναισθησία. Αφού δεν υπήρχε άλλος τρόπος να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα βρέθηκε η εύκολη λύση της μείωσης του εργατικού κόστους. Έλα όμως που αυτή δεν μεταφράσθηκε σε εξαγωγές και πραγματική παραγωγή, γιατί το σύστημα, με λίγες εξαιρέσεις, είναι στημένο με τρόπο που να πολεμάει την παραγωγή και την επιχειρηματικότητα!
Όσο για τους εταίρους μας, κατάλαβαν σχετικά γρήγορα ότι εδώ δεν έχουν να κάνουν με μια απλή περίπτωση δημοσιονομικής κρίσης, αλλά με μια πρόκληση ξανακτισίματος ενός κράτους σε σύγχρονες βάσεις. Δεν είναι πολλές οι χώρες στην Ε.Ε χωρίς κτηματολόγιο, με χωματερές και με διαλυμένη δημόσια διοίκηση... Άρχισαν, λοιπόν, τους πειραματισμούς εμπλέκοντας την τρόικα, την task force, συμβούλους, παρασυμβούλους. Πάντοτε έψαχναν μια εύκολη λύση για να πουν «παιδιά εντάξει, το διορθώσαμε το πρόβλημα, ας πούμε ότι κερδίσαμε τη μάχη και πάμε να φύγουμε». Έτσι κατέληγαν τη μια στα ταξί, την άλλη στο γάλα και στο τέλος στη διαπίστωση πως χωρίς συνταγματική αναθεώρηση και ριζική ανασυγκρότηση του κράτους δεν γίνεται τίποτα.
Τώρα κοιταζόμαστε όλοι μεταξύ μας και αναρωτιόμαστε πώς θα πάμε παρακάτω. Ο κόσμος κουράσθηκε, απελπίσθηκε και δεν πιστεύει σε τίποτα. Οι δανειστές τρέμουν μήπως ξαναπάμε και τους ζητήσουμε χρήματα. Οι αγορές έδειξαν στις 16 Οκτωβρίου τις διαθέσεις τους σε περίπτωση που μείνουμε μόνοι μας στον άγριο κάμπο. Η αξιωματική αντιπολίτευση ονειρεύεται ότι θα πάει στο Βερολίνο και θα τα πάρει όλα, λεφτά, διαγραφή χρέους και κάποιο αναπτυξιακό πακέτο. Η κυβέρνηση ανέβηκε μόνη της στο δέντρο λίγο πριν από τις ευρωεκλογές και τώρα ζητάει από την κοινωνία να κατέβει από αυτό, λες και η κοινωνία προεξόφλησε μόνη της το τέλος της επιτήρησης.
Πώς θα φύγουμε από το σημερινό αδιέξοδο; Αυτό θα συμβεί μόνο όταν σχηματισθεί μία κρίσιμη μάζα Ελλήνων πολιτών που θα στηρίξουν μια γενναία μεταρρύθμιση, μια σαρωτική μεταρρύθμιση σαν και αυτές που γνωρίζει ο τόπος κάθε 40-50 χρόνια. Ακόμη δεν έχουμε συνειδητοποιήσει τι μας έχει συμβεί και γι’ αυτό αργούν να φανούν οι ηγετικές φυσιογνωμίες που θα εκφράσουν αυτή την ιστορική ανάγκη. Μπορεί να χρειασθούν και μία και δύο εκλογικές αναμετρήσεις, μερικές κυβερνήσεις και αρκετές... περιπέτειες για να βρούμε τον δρόμο μας. Όπως λέει επίμονα τελευταία ένας φίλος, το παλιό πεθαίνει αλλά το καινούργιο αργεί πολύ να γεννηθεί.