ΝΙΚΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΡΑΣ
Μέσα στη δίνη των εξελίξεων ίσως μας διαφεύγει ότι η σημαντικότερη είδηση των τελευταίων ημερών ήταν η αποκάλυψη ότι τηλεσκόπιο στον Νότιο Πόλο «είδε» τη γέννηση του Σύμπαντος πριν από 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια. Οι αστρονόμοι εντόπισαν τις ρυτιδώσεις –τα βαρυτικά κύματα– που, εάν διασταυρωθούν, θα επιβεβαιώσουν τη θεωρία ότι το Σύμπαν «τσαλακώθηκε» βίαια τη στιγμή της Μεγάλης Εκρηξης, όταν ήταν νεότερο από ένα τρισεκατομμυριοστό του δευτερολέπτου, και από τότε διαστέλλεται. Αυτό είναι το «πληθωριστικό μοντέλο», όπως ονομάστηκε τη δεκαετία του 1980. Το ορατό σε μας Σύμπαν επεκτείνεται, καταλαμβάνοντας 14 δισεκατομμύρια έτη φωτός στο Διάστημα, και ενώ αποτελείται από αμέτρητους γαλαξίες, το ίδιο είναι ένα απειροελάχιστο κομμάτι ενός κόσμου που παραμένει εντελώς άγνωστος σ’ εμάς. Τα βαρυτικά κύματα από τις πρώτες στιγμές μετά τη Μεγάλη Εκρηξη είναι άλλο ένα στοιχείο που επιβεβαιώνει τη Θεωρία της Σχετικότητας, η οποία προτάθηκε από τον Αλμπερτ Αϊνστάιν το 1916 και εξηγεί πως το Σύμπαν διαστέλλεται με τεράστια ταχύτητα μέσω «πληθωρισμού». Αυτό θα μας επιτρέψει να καταλάβουμε περισσότερα για τη γένεση και εξέλιξη του Σύμπαντος.
Σύμφωνα με τη Θεωρία, το Σύμπαν γεννήθηκε μέσα από δυνάμεις ασύλληπτης ταχύτητας (ταχύτερες του φωτός). Ετσι, η φυσική κατάσταση του Σύμπαντος είναι η μεγάλη ταχύτητα με την οποία διαστέλλεται – ο πληθωρισμός (inflation). Τι να σκεφτεί ο έρημος ο άνθρωπος που το μυαλό του δύσκολα μπορεί να καταλάβει τις θεωρίες που φαίνονται να επιβεβαιώνονται – μόνο για να μάθει ότι δεν γνωρίζουμε τι επικρατούσε πριν από τη Μεγάλη Εκρηξη, ούτε τι συμβαίνει έξω από το δικό μας Σύμπαν, όπου μόνο το 5% υπολογίζεται να είναι ορατό; Οσο συναρπαστικές κι αν είναι οι γνώσεις που συσσωρεύουμε με ολοένα και μεγαλύτερη ταχύτητα (μόλις τον Ιούλιο του 2012 ανακαλύφθηκε το σωματίδιο Χιγκς, το οποίο εξηγεί πώς η ενέργεια μετατρέπεται σε ύλη), ο καθένας μας γνωρίζει πόσο μικρός, ασήμαντος, ευάλωτος και μόνος είναι σε αυτόν τον ανεξήγητο κόσμο.
Θυμάμαι μια σκηνή από την ταινία «Annie Hall» του Woody Allen, όπου η μητέρα του τότε 9χρονου πρωταγωνιστή τον πάει σε γιατρό επειδή είχε πάθει κατάθλιψη. «Είναι επειδή διάβασε κάτι», εξηγεί η μαμά. «Το Σύμπαν διαστέλλεται», λέει ο μικρός Αλβι. «Το Σύμπαν διαστέλλεται;» ρωτάει με απορία ο γιατρός. «Το Σύμπαν είναι τα πάντα, και αν διαστέλλεται, μία μέρα θα διαλυθεί και όλα θα τελειώσουν!» απαντάει ο Αλβι. «Δεν διαβάζει τα μαθήματά του», λέει η μαμά. «Είναι μάταια», απαντάει ο μικρός. Η λογική αυτή θα μπορούσε να ισχύει για όλους μας. Αλλά, όπως ο νευρικός εραστής του Woody Allen, συνεχίζουμε την πορεία μας με τις απορίες, τα λάθη, τις ελπίδες, τις απογοητεύσεις, τη σοφία και τις ανοησίες μας. Γνωρίζουμε ότι μέσα σ’ έναν κόσμο τον οποίο ούτε θα καταλάβουμε ούτε θα τον επηρεάσουμε στο ελάχιστο, το μόνο σίγουρο είναι ότι θα πεθάνουμε. Μέσα στον λίγο χρόνο και τον χώρο που μας αναλογεί, ο καθένας προσπαθεί να περιφρουρήσει τα «δικά» του –η ζωή του, οι κοντινοί του άνθρωποι, η περιουσία του, οι ιδέες του– γνωρίζοντας ότι το τέλος του ελλοχεύει ανά πάσα στιγμή. Μέσα στον χείμαρρο προσπαθούμε να θέσουμε όρια –σαν άτομα, σαν κοινωνία– για να μπορέσουμε να συνυπάρχουμε αλλά και για να έχουμε την αίσθηση ότι κάτι ελέγχουμε. Ο άνθρωπος έχει ανάγκη την τάξη, την ψευδαίσθηση της τάξης, την οποία επιχειρεί να πετύχει μέσω ορίων και στερήσεων. Πιστεύουμε ότι όταν ελέγχουμε τους εαυτούς μας ελέγχουμε και αυτά που θα μας συμβούν. Το Σύμπαν, όμως, συνεχίζει τη βίαιη, ακατάπαυστη διαστολή του.
Ο κοσμολογικός «πληθωρισμός» είναι η δική μας εκδοχή του ηρακλείτειου «τα πάντα ρει». Ερμαιοι στα νερά του χειμάρρου, προσπαθούμε να καταλάβουμε πού είμαστε και πού πάμε. Είτε αντιστεκόμαστε είτε παραδιδόμαστε, πρέπει να μαθαίνουμε απ’ αυτά που βλέπουμε. Όταν η ύπαρξη του Σύμπαντος εξηγείται ως αποτέλεσμα «πληθωρισμού», αξίζει να μελετήσουμε γιατί εμείς αντιστεκόμαστε τόσο σε αυτήν την έννοια σε άλλους τομείς. Οι οικονομικές θεωρίες, π.χ., είναι διαφορετικές προσεγγίσεις στην προσπάθεια εξισορρόπησης του πληθωρισμού και της δημιουργίας θέσεων εργασίας. Κάποιες στιγμές, όπως στην Ευρώπη σήμερα, το ξεχνάμε αυτό και σκεφτόμαστε μόνο την ανάγκη να καταπολεμήσουμε τον πληθωρισμό. Στην Ελλάδα με την ανεργία στα ύψη και τον πληθωρισμό υπό το μηδέν, βλέπουμε πόσο λανθασμένη είναι αυτή η μονομερής άποψη. Δεν οδηγεί ούτε στην ισορροπία ούτε στην προοπτική να ελέγξουμε τον μικρό κόσμο μας.
Μέσα στη δίνη των εξελίξεων ίσως μας διαφεύγει ότι η σημαντικότερη είδηση των τελευταίων ημερών ήταν η αποκάλυψη ότι τηλεσκόπιο στον Νότιο Πόλο «είδε» τη γέννηση του Σύμπαντος πριν από 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια. Οι αστρονόμοι εντόπισαν τις ρυτιδώσεις –τα βαρυτικά κύματα– που, εάν διασταυρωθούν, θα επιβεβαιώσουν τη θεωρία ότι το Σύμπαν «τσαλακώθηκε» βίαια τη στιγμή της Μεγάλης Εκρηξης, όταν ήταν νεότερο από ένα τρισεκατομμυριοστό του δευτερολέπτου, και από τότε διαστέλλεται. Αυτό είναι το «πληθωριστικό μοντέλο», όπως ονομάστηκε τη δεκαετία του 1980. Το ορατό σε μας Σύμπαν επεκτείνεται, καταλαμβάνοντας 14 δισεκατομμύρια έτη φωτός στο Διάστημα, και ενώ αποτελείται από αμέτρητους γαλαξίες, το ίδιο είναι ένα απειροελάχιστο κομμάτι ενός κόσμου που παραμένει εντελώς άγνωστος σ’ εμάς. Τα βαρυτικά κύματα από τις πρώτες στιγμές μετά τη Μεγάλη Εκρηξη είναι άλλο ένα στοιχείο που επιβεβαιώνει τη Θεωρία της Σχετικότητας, η οποία προτάθηκε από τον Αλμπερτ Αϊνστάιν το 1916 και εξηγεί πως το Σύμπαν διαστέλλεται με τεράστια ταχύτητα μέσω «πληθωρισμού». Αυτό θα μας επιτρέψει να καταλάβουμε περισσότερα για τη γένεση και εξέλιξη του Σύμπαντος.
Σύμφωνα με τη Θεωρία, το Σύμπαν γεννήθηκε μέσα από δυνάμεις ασύλληπτης ταχύτητας (ταχύτερες του φωτός). Ετσι, η φυσική κατάσταση του Σύμπαντος είναι η μεγάλη ταχύτητα με την οποία διαστέλλεται – ο πληθωρισμός (inflation). Τι να σκεφτεί ο έρημος ο άνθρωπος που το μυαλό του δύσκολα μπορεί να καταλάβει τις θεωρίες που φαίνονται να επιβεβαιώνονται – μόνο για να μάθει ότι δεν γνωρίζουμε τι επικρατούσε πριν από τη Μεγάλη Εκρηξη, ούτε τι συμβαίνει έξω από το δικό μας Σύμπαν, όπου μόνο το 5% υπολογίζεται να είναι ορατό; Οσο συναρπαστικές κι αν είναι οι γνώσεις που συσσωρεύουμε με ολοένα και μεγαλύτερη ταχύτητα (μόλις τον Ιούλιο του 2012 ανακαλύφθηκε το σωματίδιο Χιγκς, το οποίο εξηγεί πώς η ενέργεια μετατρέπεται σε ύλη), ο καθένας μας γνωρίζει πόσο μικρός, ασήμαντος, ευάλωτος και μόνος είναι σε αυτόν τον ανεξήγητο κόσμο.
Θυμάμαι μια σκηνή από την ταινία «Annie Hall» του Woody Allen, όπου η μητέρα του τότε 9χρονου πρωταγωνιστή τον πάει σε γιατρό επειδή είχε πάθει κατάθλιψη. «Είναι επειδή διάβασε κάτι», εξηγεί η μαμά. «Το Σύμπαν διαστέλλεται», λέει ο μικρός Αλβι. «Το Σύμπαν διαστέλλεται;» ρωτάει με απορία ο γιατρός. «Το Σύμπαν είναι τα πάντα, και αν διαστέλλεται, μία μέρα θα διαλυθεί και όλα θα τελειώσουν!» απαντάει ο Αλβι. «Δεν διαβάζει τα μαθήματά του», λέει η μαμά. «Είναι μάταια», απαντάει ο μικρός. Η λογική αυτή θα μπορούσε να ισχύει για όλους μας. Αλλά, όπως ο νευρικός εραστής του Woody Allen, συνεχίζουμε την πορεία μας με τις απορίες, τα λάθη, τις ελπίδες, τις απογοητεύσεις, τη σοφία και τις ανοησίες μας. Γνωρίζουμε ότι μέσα σ’ έναν κόσμο τον οποίο ούτε θα καταλάβουμε ούτε θα τον επηρεάσουμε στο ελάχιστο, το μόνο σίγουρο είναι ότι θα πεθάνουμε. Μέσα στον λίγο χρόνο και τον χώρο που μας αναλογεί, ο καθένας προσπαθεί να περιφρουρήσει τα «δικά» του –η ζωή του, οι κοντινοί του άνθρωποι, η περιουσία του, οι ιδέες του– γνωρίζοντας ότι το τέλος του ελλοχεύει ανά πάσα στιγμή. Μέσα στον χείμαρρο προσπαθούμε να θέσουμε όρια –σαν άτομα, σαν κοινωνία– για να μπορέσουμε να συνυπάρχουμε αλλά και για να έχουμε την αίσθηση ότι κάτι ελέγχουμε. Ο άνθρωπος έχει ανάγκη την τάξη, την ψευδαίσθηση της τάξης, την οποία επιχειρεί να πετύχει μέσω ορίων και στερήσεων. Πιστεύουμε ότι όταν ελέγχουμε τους εαυτούς μας ελέγχουμε και αυτά που θα μας συμβούν. Το Σύμπαν, όμως, συνεχίζει τη βίαιη, ακατάπαυστη διαστολή του.
Ο κοσμολογικός «πληθωρισμός» είναι η δική μας εκδοχή του ηρακλείτειου «τα πάντα ρει». Ερμαιοι στα νερά του χειμάρρου, προσπαθούμε να καταλάβουμε πού είμαστε και πού πάμε. Είτε αντιστεκόμαστε είτε παραδιδόμαστε, πρέπει να μαθαίνουμε απ’ αυτά που βλέπουμε. Όταν η ύπαρξη του Σύμπαντος εξηγείται ως αποτέλεσμα «πληθωρισμού», αξίζει να μελετήσουμε γιατί εμείς αντιστεκόμαστε τόσο σε αυτήν την έννοια σε άλλους τομείς. Οι οικονομικές θεωρίες, π.χ., είναι διαφορετικές προσεγγίσεις στην προσπάθεια εξισορρόπησης του πληθωρισμού και της δημιουργίας θέσεων εργασίας. Κάποιες στιγμές, όπως στην Ευρώπη σήμερα, το ξεχνάμε αυτό και σκεφτόμαστε μόνο την ανάγκη να καταπολεμήσουμε τον πληθωρισμό. Στην Ελλάδα με την ανεργία στα ύψη και τον πληθωρισμό υπό το μηδέν, βλέπουμε πόσο λανθασμένη είναι αυτή η μονομερής άποψη. Δεν οδηγεί ούτε στην ισορροπία ούτε στην προοπτική να ελέγξουμε τον μικρό κόσμο μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου